Danse macabre – Taniec śmierci

Miejscowość Pinzolo w Włoszech uważana jest za perłę Dolomitów. Położona w dolinie Val Rendena, u stóp drogi prowadzącej do Madonna di Campiglio, stanowi część Parku Narodowego Adamello Brenta. Park jest w rejonie Trydentu największym obszarem chronionym, bogatym w czystą wodę i występujące tutaj różnorodne gatunki fauny i flory.

Pinzolo jest znane w historii jako średniowieczna siedziba pierwszych bractw biczowników z rejony Trydentu - Compagnie dei Battuti del Trentino. W tym starym miasteczku znajduje się zabytkowy kościół Św. Wirgiliusza z Trydentu (San Vigilio)

kościół San Vigilio Pinzolo

Kościól został wzniesiony w 1362 roku, następnie ozdobiony freskami 25 października 1539 roku przez włoskiego malarza Simone II Baschenis (1495 - 1555) należącego do jednej z najbardziej znanej grupy wędrownych malarzy w Bergamasco oraz w Trentino. Freski przedstawiają typowy dla tego okresu sztuki alegoryczny taniec "danse macabre" – „taniec śmierci”.

Danse macabre był jedną z najpopularniejszych alegorii w sztuce plastycznej i literaturze tego okresu. Freski przedstawiające taniec śmierci pojawiły się w kulturze późnego średniowiecza w XIV i XV wieku. Przedstawiają one zazwyczaj pochód ludzi wszystkich stanów ze śmiercią pod postacią szkieletu na czele.

Geneza „tańca śmierci” nie jest całkowicie jasna. Szkielet zaczął pojawiać się w sztuce średniowiecznej w scenach historycznych i rozprzestrzenił się stopniowo na inne kręgi tematyczne. We wczesnych tańcach śmierci nie występuje jednak szkielet tylkotrup; cytując Jana Białostockiego ”każdy tańczy jakby z obrazem własnej śmierci, z sobą samym, takim, jakim się rychło stanie”. Początkowo taniec śmierci to wspólny pląs, później krąg taneczny stopniowo rozpada się na pary dążąc do nieuchronności. Śmierć obrazuje kres rzeczy doczesnych i ujawnia ich znikomość, w chrześcijańskim światopoglądzie była kresem istnienia doczesnego i progiem prawdziwego życia.

Czy dlatego w orszak śmierci wprowadzono grajków i różnego rodzaju muzykantów? W tanecznym korowodzie śmierć zapraszająca ludzi niezależnie od wieku, płci, stanu do wspólnego tańca, aby wieść ich równych sobie ku nieuchronnemu, wydawała się mniej przerażająca.

W średniowieczu tańce śmierci stanowiły element widowisk kościelnych. Początkowo były to poważne procesjestopniowo zmieniające się w stylizowane scenki, w których śmierć rozmawiała z zaproszonymi do tańca osobami, przebranymi za papieża, duchownego, cesarza, dostojnika świeckiego, kupca i chłopa. Spektakle organizowane były na cmentarzu, pod krzyżem czy w samym kościele. Przedstawienia tego typu powstawały jako upomnienie przed nieuchronnym śmiertelnym losem, ale także jako wyraz rozczarowania marnością świata i skargi na przemijanie. Najczęściej widowisko poprzedzone było kazaniem na temat umierania, grzechu, kary i winy.

Dekoracja na zewnętrznej ścianie kościoła San Vigilio Pinzolo Taniec Śmierci i siedem grzechów głównych

Spektakle jako okresowa forma przekazu, przestały wystarczać i sceny przedstawiające taniec śmierci zaczęto także malować na cmentarnych murach, lub na ścianach kościołów i kaplic. W późniejszym okresie elementy danse macabre pojawiły się na obrazach, płaskorzeźbach, drzeworytach, miedziorytach a także na tkaninach.

Do najpiękniejszych malowideł z tego okresu należą obrazy z drugiej połowy XVI wieku na Campo Santo w Pizie, w Clusone w prowincji Bergamo (XV w), w Como w kościele ś. Łazarza (XV/XVi w), w Ferrarze w Palazzo della Regione (1520 rok) i kościele św. Benedykta (1500r. ). W Polsce sceny z wyobrażeniem tańca śmierci zaczęto powszechnie malować u nas późno, bo dopiero w XVII wieku. Do jednych z najlepszych i najlepiej zachowanych należą malowidła z kościoła Bernardynów i klasztoru Wizytek w Krakowie z drugiej połowy XVII wieku.

Freski znajdujące się na południowej ścianie kościoła Św. Wirgiliusza w Pinzolo zostały zamówione prawdopodobnie przez bractwo Confraternita dei Disciplini di Pinzolo i zachowały się do naszych czasów w prawie idealnym stanie.

Dekoracja na zewnętrznej ścianie kościoła San Vigilio Pinzolo Taniec Śmierci i siedem grzechów głównych

Orszak danse macabre otwierają trzy szkielety muzyków, następnie fresk przedstawia Chrystusa na krzyżu i kolejno 18 postaci o różnym pochodzeniu społecznym, o zatroskanych twarzach. Każdej postaci towarzyszy uśmiechnięty szkielet.

Dekoracja na zewnętrznej ścianie kościoła San Vigilio Pinzolo Taniec Śmierci i siedem grzechów głównych - część środkowa

Pochód zamyka śmierć na koniu i Michał Archanioł (możemy go rozpoznać po trzymanym w prawej dłoni mieczu), w towarzystwie diabła, który trzyma księgę z 7 grzechami głównymi. Siedem grzechów głównych zostało przedstawione przez alegoryczne postacie zwierząt – dziś niestety już prawie nieczytelne.